Mensen die noodgedwongen lang in dezelfde houding zitten of liggen, lopen het risico doorligwonden of drukwonden te krijgen. Naar aanleiding van de internationale Stop-decubitus-dag op 16 november 2023 wil het VAPH iedereen informeren om doorligwonden te helpen voorkomen.
Wat is decubitus?
‘Decubitus’ is de medische term voor wat we vaak ‘doorligwonden’ of ‘drukwonden’ noemen. Dat zijn ernstige letsels van de huid en de onderliggende weefsels, meestal ter hoogte van een botuitsteeksel. Zo zijn de hielen, het staartbeen, de heupen en de enkels typische plaatsen waar mensen doorlig- of drukwonden kunnen krijgen. Die wonden worden veroorzaakt door langdurige druk- of schuifkrachten. Decubitus komt vooral voor bij personen die immobiel zijn en daardoor lang in eenzelfde houding zitten of liggen.
Hoe kunt u decubitus voorkomen?
Is het onvermijdelijk dat u decubitus krijgt als u lang in dezelfde houding zit of ligt? Nee. Met de volgende tips kunt u doorlig- of drukwonden proberen te voorkomen:
Laat decubitusgevoelige plaatsen dagelijks op niet-wegdrukbare roodheid controleren. Dat kan door er met een vinger of een drukglaasje op te drukken en na te gaan of de roodheid wit kan worden gedrukt. Blijft de huid rood, beperk dan de duur dat u op de roodheid zit of ligt.
Probeer zowel in zit als in lig regelmatig van houding te wisselen. Een rolstoel met elektrisch kantelbare zit of elektrisch in hoek verstelbare rug en een hoog-laagverzorgingsbed kunnen daarbij helpen. Ook kleine veranderingen in lichaamshouding helpen om drukpunten en decubitusletsels te voorkomen.
Laat als u immobiel bent, uw hulpverlener hulpmiddelen zoals een glijlaken gebruiken om u te herpositioneren. Zo vermijdt u trekken en schuiven.
Hoe vaak u het best van houding wisselt, hangt af van de status van uw huid, uw activiteit en mobiliteit, uw medische conditie, uw zorgplan, het comfort en de anti-decubitusmaterialen die u gebruikt (zoals een anti-decubituszitkussen en -matras).
Welke houdingen kiest u het best in een wissel-ligschema?
- Lig zoveel mogelijk op de rug en zo weinig mogelijk op de zij. Zijlig geeft namelijk meer druk dan ruglig.
- Kies bij ruglig voor de semi-fowlerhouding in 30°. Die geeft de minste druk- en schuifkrachten.
- In zijlig is de 30°-zijlig de beste houding.
Zorg in zit en lig voor een zo volledig mogelijke ondersteuning. U kunt daarvoor anti-decubituszitkussens en -matrassen gebruiken. Er zijn verschillende types:
- types die de druk verdelen, bijvoorbeeld statische anti-decubitusmatrassen;
- types die de contactpunten van de druk verplaatsen, bijvoorbeeld wisseldrukmatrassen.
Zorg dat uw hielen altijd vrij liggen. Indien nodig kunt u een zwevende-hielenkussen gebruiken.
Blijf ook op anti-decubitusmateriaal regelmatig de houding wisselen en pas indien mogelijk wissel-lig toe. Voor een correcte zijlig kunt u een 30°-zijligkussen gebruiken.
U vermijdt het beste strakke lakens of oneffenheden. Beperk indien nodig de zitduur omdat de druk op het staartbeen in zit zeer groot is.
Kies voor eiwitrijke voedingsmiddelen, zorg voor voldoende energie-inname, en drink voldoende.
U kunt de tips ook bekijken in dit filmpje van de European Pressure Ulcer Advisory Panel (EPUAP)(opent nieuw venster).
Welke ondersteuning voorziet het VAPH?
Het VAPH kan via de refertelijst een tegemoetkoming geven voor de aankoop van hoog-laagverzorgingsbedden, anti-decubituszitkussens en -matrassen. Charlotte Drieghe en Hadewych Lagrou, hulpmiddelenconsulenten bij het VAPH, benadrukken dat die hulpmiddelen alleen niet volstaan.
Hadewych: “Om effectief te zijn, is op statische en wisseldrukmatrassen houdingsverandering noodzakelijk en moeten de hielen vrijgelegd worden. Om een correcte zijlig te kunnen toepassen en de hielen vrij te leggen, voorziet het VAPH ook een tegemoetkoming voor 30°-zijligkussens en zwevende-hielenkussens.”
“Aan de correcte lichaamshoudingen wordt soms onvoldoende aandacht besteed”, merkt Charlotte op. “30°-zijligkussens en zwevende-hielenkussens worden bijvoorbeeld zeer weinig gevraagd bij een anti-decubitusmatras, terwijl die nodig zijn om een correcte zijlig toe te passen en om de hielen vrij te leggen.”
30°-zijligkussens en zwevende-hielenkussens worden zeer weinig gevraagd bij een antidecubitusmatras, terwijl ze nochtans noodzakelijk zijn voor een goede lighouding.
Charlotte benadrukt dat anti-decubitusmatrassen wel extra ondersteuning bieden, maar dat betekent niet dat het niet meer nodig is om van houding te wisselen, integendeel. “Regelmatig wisselen van houding in bed is nog altijd de beste preventie, ook bij anti-decubitusmatrassen. Ook op een anti-decubituszitkussen in de zetel of in de rolstoel is houdingsverandering absoluut nodig. Beperk indien nodig de zitduur, want de druk op het staartbeen is in zit zeer groot. De druk- en schuifkrachten zijn ook hoger als iemand zit dan wanneer iemand ligt.”
Regelmatig wisselen van houding in bed en in de zetel of in de rolstoel is nog altijd de beste preventie.
Anti-decubituszitkussens voor gebruik in de rolstoel zijn sinds 1 januari 2019 uitsluitend de bevoegdheid van de Vlaamse sociale bescherming. Bespreek met uw rolstoelverstrekker wat voor u de mogelijkheden zijn.
Meer informatie over oplossingen voor decubituspreventie vindt u in de hulpmiddelendatabank in de categorieën liggen en zitten en in de refertelijst onder activiteiten dagelijks leven bij slapen en liggen(opent nieuw venster) en bij zitten(opent nieuw venster).