Het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) blikt terug op de afgelopen regeerperiode. In vier jaar tijd steeg het aantal mensen dat een beroep doet op VAPH-ondersteuning van 100.000 tot ruim 103.000. Ook het aantal aanvragen nam jaar na jaar toe. Het agentschap zag ook een wijziging in de doelgroep. Meer mensen met een lichte verstandelijke handicap en/of autisme kregen VAPH-ondersteuning.
Wat het sterkst opvalt in het terugblikdocument, is een stijging van het aantal persoonsvolgende budgetten. Dat zijn budgetten waarmee meerderjarige personen met een handicap zelf zorg en ondersteuning kunnen kopen. In 2018 hadden 24.677 mensen zo’n budget. Over de jaren heen steeg hun aantal tot 28.506.
Die stijging is vooral te danken aan het Zorginvesteringsplan en de investering van afgelopen regeerperiode om alle vragen in de hoogste prioriteitengroep perspectief te bieden op een persoonsvolgend budget. Daardoor kon het VAPH mensen met de meest dringende zorgvragen snel zo’n budget ter beschikking stellen.
Aanvragen stijgen elk jaar met gemiddeld 3 %
Maar ondanks dat de wachtlijst in prioriteitengroep 1 werd weggewerkt, steeg het aantal mensen dat nog wacht op zo’n budget of op een hoger budget. Eind 2018 waren er 14.869 wachtenden, eind 2022 16.702. De verklaring daarvoor is tweeledig. Enerzijds stijgt het aantal aanvragen elk jaar met gemiddeld 3 %. Onder meer door een stijging van het geboortecijfer en een stijging van de levensverwachting, door bijvoorbeeld medische vooruitgang. Anderzijds is het aantal budgetten dat vrijkomt door stopzetting of overlijden lager dan het aantal nieuwe aanvragen.
85 % van wie wacht op een budget, krijgt echter wel al een vorm van VAPH-ondersteuning zoals rechtstreeks toegankelijke hulp en/of hulpmiddelen. Ongeveer een derde van de wachtenden heeft al een budget, maar vraagt een verhoging. In 2022 werd samen met vertegenwoordigers uit de sector handicap beslist om 1100 personen in prioriteitengroep 2 – op dat moment een kwart van deze groep – in afwachting van hun volledig persoonsvolgend budget al de helft van dat budget toe te kennen. Het ging om mensen die het langst wachtten in prioriteitengroep 2.
Stijging rechtstreeks toegankelijke hulp
Het VAPH biedt mensen met een relatief beperkte zorgvraag of een vermoeden van handicap rechtstreeks toegankelijke hulp. Dat is beperkte, laagdrempelige ondersteuning in de vorm van begeleiding, dagopvang of verblijf. Het aantal mensen dat gebruikmaakt van dit soort hulp - waarvoor geen aanvraag hoeft ingediend te worden bij het VAPH - steeg van 26.243 in 2018 naar 28.818 in 2022. En in de toekomst wordt opnieuw een stijging verwacht, omdat dit hulpaanbod begin 2023 sterk werd uitgebreid.
Sinds 2019 biedt het VAPH ook globale individuele ondersteuning (GIO): een vorm van rechtstreeks toegankelijke hulp voor jonge kinderen met een (vermoeden van) handicap. Daarbij kan een begeleider meegaan in de (reguliere) kinderopvang of de klas om praktische ondersteuning te bieden en inclusie mee mogelijk te maken. In 2022 maakte dit soort hulp een verschil voor 1.079 kinderen.
Aantal PAB’s verdubbelde op vier jaar tijd
Het VAPH ondersteunt minderjarigen met een handicap ook door middel van persoonlijke-assistentiebudgetten, waarmee een persoonlijke assistent kan worden betaald. Het aantal kinderen dat daarvan gebruikmaakt, verdubbelde van 879 in 2018 naar 1816 in 2022.
Die stijging kan eveneens verklaard worden door de extra uitbreidingsmiddelen die de Vlaamse Regering investeerde. Net zoals bij volwassenen krijgen minderjarigen met de meest dringende noden prioriteit bij de toekenning van budgetten.
Minderjarigen worden ook ondersteund via multifunctionele centra (MFC’s), die worden erkend en gesubsidieerd door het VAPH. In 2022 maakten 9753 kinderen gebruik van de ondersteuning van een MFC. In 2018 ging het nog om 11.088 kinderen. Deze daling is hoofdzakelijk te verklaren door een daling van de erkende capaciteit, door de overdracht van capaciteit naar het agentschap Opgroeien (GES+-units) en naar RTH-capaciteit.
De komende jaren breiden de MFC’s uit doordat 19 internaten van het buitengewoon onderwijs in 2023 MFC’s werden. De ruim 1100 kinderen die er verblijven en schoollopen krijgen sindsdien ook flexibele zorg en ondersteuning op maat die is aangepast aan hun noden. De MFC’s breiden ook nog uit door het crisis- en investeringsplan voor de jeugdhulp, waarmee in 2023 100 miljoen euro extra in de jeugdhulp werd geïnvesteerd, waarvan ook specifieke middelen geïnvesteerd worden in VAPH-voorzieningen en in een extra uitbreiding van persoonlijke-assistentiebudgetten.
Daling van hulpmiddelen en aanpassingen
Het VAPH geeft ook tegemoetkomingen voor hulpmiddelen en aanpassingen aan een woning of wagen. Het aantal mensen dat de afgelopen tien jaar een tegemoetkoming kreeg, daalde van 46.935 in 2018 naar 45.350 in 2022.
Die daling kan onder meer verklaard worden door de bevoegdheidsoverdracht van rolstoelen naar de Vlaamse sociale bescherming.
Een verandering van de doelgroep
Wat verder nog opvalt, is dat het VAPH een verschuiving waarneemt in het profiel van mensen die het ondersteunt. Zo was er een grotere instroom van mensen met een lichte verstandelijke handicap en/of autisme, en stroomden er meer mensen uit met een ernstige verstandelijke handicap.
Dat betekent echter niet dat hun zorgnood minder hoog is. Steeds vaker gaat het om mensen met zware zorgnoden door andere problematieken naast handicap, zoals psychiatrische problemen en/of gedragsstoornissen, complexere medische problematieken of problemen in de thuissituatie.
Dit zorgt steeds vaker voor uitdagingen in het vinden van gepaste zorg en ondersteuning voor deze personen. Hieruit blijkt de groeiende nood aan intersectorale zorg. Er moet in de toekomst verder ingezet worden op gedeelde expertise en gepaste infrastructuur.
Gestegen VAPH-middelen
Het beleidskrediet van het VAPH evolueerde van 1,692 miljard euro in 2019 naar 2,078 miljard in 2022. Het bedrag steeg door de index, bijkomende VIA-middelen en het uitbreidingsbeleid.
Tussen 2020 en 2022 werden 145 miljoen euro extra middelen ingeschreven in de begroting van het VAPH. In 2021 kwam daarbij ook nog eens 19,5 miljoen euro VIA-middelen bij voor de RTH-pilootprojecten.
Met deze middelen wil de Vlaamse Regering personen met een handicap met de meest dringende vragen perspectief bieden op een persoonsvolgend budget. Daartoe werd in 2021 het Zorginvesteringsplan goedgekeurd. In 2022 kwam daar nog eens 51,3 miljoen euro compenserende middelen bij vanuit het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Tegen het einde van de legislatuur, in 2023 en 2024, zal hier nog eens 125 miljoen euro uitbreidingsbeleid bij komen.
Uitgebreid terugblikdocument
Meer lezen over de realisaties van het VAPH, of over de geboden ondersteuning? Het terugblikdocument biedt heel wat gedetailleerde info. U vindt er onder meer de evoluties van het aantal gebruikers van de verschillende vormen van VAPH-ondersteuning, gegevens over VAPH-organisaties en een overzicht van de geïnvesteerde middelen.