1. Wat zijn taal- en spraakstoornissen?
Taal- en spraakstoornissen zijn allebei vormen van communicatiestoornissen.
- Bij een spraakstoornis is er een probleem in de productie van de gesproken taal. Voorbeelden daarvan zijn stotteren, dysarthrie, verbale ontwikkelingsdyspraxie, verbale apraxie, stemstoornissen ... Een spraakstoornis kan zowel bij kinderen als bij volwassenen voorkomen.
- Bij een taalstoornis treedt er een probleem op in het verwerven van of inzicht hebben in het hanteren van grammaticale en communicatieve regels (qua inhoud = ‘semantiek’ / qua vorm = ‘fonologie’, ‘morfologie’, ‘syntaxis’ / qua gebruik = ‘pragmatiek’). De stoornis kan betrekking hebben op zowel het taalbegrip (receptieve taalstoornis) als de taalproductie (expressieve taalstoornis), of beide domeinen tegelijkertijd. Voorbeelden van taalstoornissen zijn een taalontwikkelingsstoornis, afasie, dysfasie … Een taalstoornis kan zowel bij kinderen als bij volwassenen voorkomen.
Volgens de DSM-5 moet aan volgende criteria voldaan zijn om van een taalstoornis te spreken:
| DSM-5 | |
|---|---|
| A. | Persisterende moeite met het verwerven en gebruiken van taal in alle modaliteiten (gesproken, geschreven, gebarentaal, of anders) door deficiënties in het begrijpen of produceren van taal, waaronder de volgende kenmerken:
|
| B. | Het niveau van het taalvermogen ligt substantieel en kwantificeerbaar onder dat wat gezien de leeftijd verwacht mag worden, wat resulteert in beperkingen in de effectieve communicatie, sociale participatie, schoolresultaten of werkgerelateerde prestaties, elk afzonderlijk of in combinatie. |
| C. | Het begin van de symptomen ligt in de vroege ontwikkelingsperiode. De moeilijkheden kunnen niet worden toegeschreven aan gehoor- of visusproblemen of andere zintuiglijke beperkingen, motorische stoornissen of een andere somatische aandoening, en kunnen niet beter worden verklaard door een verstandelijke beperking (verstandelijke-ontwikkelingsstoornis) of een globale ontwikkelingsachterstand. |
Taalstoornissen worden verder onderverdeeld in primaire en secundaire taalstoornissen.
- Bij een primaire taalstoornis is de vertraagde of afwijkende taalontwikkeling een op zichzelf staand probleem. Een primaire taalstoornis is de taalstoornis zoals hij omschreven staat in de DSM-5 en is hetgeen we verstaan onder het begrip ‘taalstoornis’ in het algemeen.
- Bij een secundaire taalstoornis daarentegen is de verstoorde taalontwikkeling het gevolg van een andere stoornis (bv. autismespectrumstoornis, verstandelijke handicap, gehoorproblemen …). Een persoon met die stoornissen heeft geen meervoudige handicap.
Bij kinderen wordt meestal gesproken over spraak- en taalontwikkelingsstoornissen (STOS): daaronder verstaan we alle stoornissen in de opbouw van het spraak- en taalsysteem waardoor het praten langzamer of anders ontwikkelt dan bij leeftijdsgenoten, of helemaal niet ontwikkelt. Het leren van de taal is daarbij dus verstoord. De aard en ernst van deze stoornissen kunnen variëren. Een taal- en spraakontwikkelingsstoornis komt zelden geïsoleerd voor. Taalontwikkelingsstoornissen kunnen ook negatieve gevolgen hebben voor de ontwikkeling van andere functies, zoals de cognitieve ontwikkeling, sociale interacties en emotiehantering.
2. Wijze van diagnosestelling
Taalstoornis
De diagnose van een (primaire) taalstoornis wordt best multidisciplinair gesteld. In elk geval zijn er naast een specifieke taaltest ook gegevens over het IQ en het gehoor noodzakelijk om een diagnose van een taalontwikkelingsstoornis te stellen. Specifieke testen voor logopedische screening en diagnostiek zijn bijvoorbeeld de CELF-5-NL en de CELF-Preschool-2-NL, de Schlichting test voor taalproductie en taalbegrip, enz.
Een achterstand in taalbegrip bij anderstaligen kan niet gelijkgesteld worden met taal- en spraakstoornissen. Om een taalstoornis te diagnosticeren bij anderstaligen, moeten er ook duidelijke aanwijzingen zijn van een taalachterstand in de moedertaal en moet er voldoende taalaanbod geboden zijn in het Nederlands. Wat betreft het afnemen van IQ-testen bij anderstaligen, verwijzen we naar de pagina verstandelijke handicap.
Wanneer een ernstige taal- en spraakproblematiek aangemeld wordt op zeer jonge leeftijd (vóór de leeftijd van 5 jaar) is het niet altijd gemakkelijk om een correcte diagnose te stellen; het kan immers gaan om een remedieerbare vertraagde spraak- en taalontwikkeling.
Naast een (primaire) taalstoornis, kan er ook een taalachterstand vastgesteld worden met een andere oorzaak, zoals bijvoorbeeld bij personen met een verstandelijke handicap. Ook dan kan het zinvol zijn om de communicatieve mogelijkheden in kaart te brengen. Communicatiestoornissen die voorkomen bij bijvoorbeeld een verstandelijke handicap, psychische stoornis of autismespectrumstoornis, zijn als inherent te beschouwen aan die stoornissen.
Bij personen met een verstandelijke handicap kunnen de standaardtaaltests vaak niet afgenomen worden (aangezien die genormeerd werden voor een normaal ontwikkelende populatie). Ook het materiaal is doorgaans niet aangepast aan die doelgroep, zeker wanneer er ook sprake is van een motorische handicap. In dergelijke situaties kan de ComVoor een uitweg bieden. De ComVoor is primair ontwikkeld voor personen met autisme die niet of slechts beperkt verbaal communiceren, maar kan ook worden toegepast bij personen met een verstandelijke handicap. De ComVoor is zowel geschikt voor kinderen als volwassenen, met een ontwikkelingsleeftijd tussen 12 en 60 maanden. Het doel is uit te zoeken welke middelen geschikt zijn om communicatie te ondersteunen en op welk niveau van betekenisverlening de gekozen middelen kunnen worden ingezet.
Spraakstoornis
De wijze van diagnose van een spraakstoornis hangt af van het type spraakstoornis (stotteren, dysarthrie, verbale ontwikkelingsdyspraxie, verbale apraxie, stemstoornissen ...). In de meeste gevallen zal een logopedist en/of arts betrokken zijn bij de diagnosestelling.
3. Toetsing aan de definitie van handicap
Als de spraak- of taalfunctie gestoord is, kan dat resulteren in een belangrijk participatieprobleem. De spraak- of taalfunctie kan gestoord zijn omwille van een primaire/secundaire taal- of spraakstoornis of een neurocognitieve stoornis in het domein van de taal. Verder gelden volgende voorwaarden:
- De stoornis en de daaruit volgende beperking is ernstig. Dat wil zeggen dat de persoon zich in verschillende dagelijkse situaties niet of ruimschoots onvoldoende kan uiten.
- De stoornis en de daaruit volgende beperking is langdurig. Dat betekent dat de stoornis niet of onvoldoende verholpen kan worden door middel van therapie of technieken. De spraak-/taalstoornis of neurocognitieve stoornis in het domein van de taal is chronisch of definitief.
- De stoornis zorgt voor een participatieprobleem, de persoon kan zijn noden onvoldoende uiten, kan niet of onvoldoende deelnemen aan sociale activiteiten ...
4. Gegevens Helios
Datum diagnosestelling
De datum die u moet weergeven, is de datum van de eerste diagnosestelling. Als u die datum niet kent, dan kunt u de datum van het meest recente medische verslag weergeven waarin de diagnosestelling wordt bevestigd.
Multidisciplinair
In Helios moet u aangeven of de diagnose al dan niet multidisciplinair werd gesteld en door welke disciplines (inclusief de namen). Als de diagnose niet multidisciplinair werd gesteld, moet u dat toelichten en motiveren.
Toelichting stoornis
In dit tekstveld moet u diagnostische kenmerken vermelden die bij de persoon werden vastgesteld. Dat kan ook gestaafd worden door vermelding van de resultaten van de specifieke testen die zijn afgenomen in het kader van de logopedische screening en diagnostiek. In elk geval zijn er bij de diagnose van een taalstoornis gegevens nodig over het taalontwikkelingsniveau, het IQ en het gehoor.
Behandelingen
Documenteer in de module welke behandelingen hebben plaatsgevonden, hoe lang deze duurden en welk resultaat ze opleverden. Dat is belangrijke informatie om te kunnen oordelen over de ernst en de langdurigheid van de stoornis. Ook als er geen behandelmogelijkheden zijn, moet u dat vermelden.