1. Wat is een visuele stoornis?
Er bestaan zeer veel vormen en gradaties in visuele problemen en aandoeningen naargelang het type oogafwijking en de mate waarin deze zich voordoet. Daardoor zijn er tal van visuele stoornissen met elk hun specifieke functionele beperkingen. Ook het moment waarop verlies van de visuele functie optreedt, is belangrijk gezien de mogelijke compensatiemechanismen.
Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen de volgende subgroepen:
- Aandoeningen met een verminderde visus of gezichtsscherpte. Het betreft bijvoorbeeld aandoeningen van de oogzenuw, hoge myopie of bijziendheid. Er zijn verschillende gradaties mogelijk. Bij de ergste graad is er geen lichtperceptie meer.
- Aandoeningen met gezichtsvelddefecten
- Centrale gezichtsvelddefecten: de ziekte van Stargardt, maculadegeneratie met centraal scotoom
- Perifere gezichtsvelddefecten: retinitis pigmentosa, kokerzicht bij gevorderd glaucoom
- Inperking gezichtsveld door centrale pathologie: CVA/NAH met hemianopsie
- Aandoeningen met zowel een verminderde visus als inperkingen van het gezichtsveld
- CVI of cerebrale visuele inperking. Hier is de oorzaak gelegen in de visuele projectiebanen die het netvlies verbinden met de visuele hersenschors voorbij het chiasma opticum of in de visuele hersenschors zelf. Bij kinderen moet er sprake zijn van een ernstig neonataal incident in de voorgeschiedenis.
- Agnosie: het verlies van het vermogen om personen, voorwerpen, … te herkennen.
2. Wijze van diagnostiek
Vaak wordt de gezichtsscherpte (ook wel visus genoemd) gebruikt om de mate van slechtziendheid aan te geven, hoewel dat strikt genomen niet helemaal correct is. Bij slechtziendheid kunnen immers ook andere aspecten van de visuele waarneming aangetast zijn.
Bijvoorbeeld de grootte van het gezichtsveld: het gezichtsveld is de verzameling van alle punten (voorwerpen, vlakken) in de ruimte die bij fixatie op 1 punt gelijktijdig door dat oog worden waargenomen. Het gezichtsveld van 1 oog reikt zijdelings tot 90°, neuswaarts tot 60°, boven tot ongeveer 50-60° en onder tot 70°. Het gezichtsveld wordt voor elk oog afzonderlijk bepaald. Vanuit functioneel standpunt echter is de gezichtsbepaling bij tweeogig zien ook belangrijk, aangezien een gezichtsvelddefect van 1 oog kan gecompenseerd worden bij tweeogig zien. We zien slechts met de centrale 10° scherp (gele vlek) zonder dat de gezichtsscherpte verlaagd is.
De gezichtsscherpte of visus is een maat voor de kleinste details die iemand nog kan onderscheiden. Een oog wordt normaal genoemd als de visus 10/10 is. Personen met een visus van 5/10 moeten alles van tweemaal zo dichtbij bekijken om hetzelfde te kunnen zien, personen met een visus van 1/10 moeten tien maal dichterbij gaan staan enzovoort. Als er bij zeer lage visus geen echte getalswaarde meer aan te geven is, dan wordt de gezichtsscherpte ook wel aangeduid als ‘het kunnen zien van handbewegingen’ of ‘het kunnen tellen van opgestoken vingers’ op bijvoorbeeld 1 meter afstand.
Visus of gezichtsscherpte wordt steeds per oog getest. Voor het functioneren is het globale zicht (met beide ogen) belangrijk. In de praktijk zal die overeenkomen met de gezichtsscherpte van het beste oog. In de onderstaande tabel (criteria WGO) worden graad 1 en 2 als slechtziendheid aangeduid; graden 3, 4 en 5 als blindheid. Als men ook de grootte van het gezichtsveld in aanmerking neemt, zijn personen met een gezichtsveld tussen 5° en 10° rond het centrale fixatiepunt graad 3, en personen met een gezichtsveld van maximaal 5° graad 4, zelfs bij onverminderde centrale visus.
| Graad van visuele beperking | Gezichtsscherpte van het beste oog - met optimale correctie | |
|---|---|---|
| 1 | gelijk aan of minder dan 3/10 | minimum gelijk aan of beter dan 1/10 |
| 2 | maximum minder dan 1/10 | minimum gelijk aan of beter dan 1/20 |
| 3 | maximum minder dan 1/20 | minimum gelijk aan of beter dan 1/50 (vingers tellen op 1 m afstand) |
| 4 | maximum minder dan 1/50 (vingers tellen op 1 m afstand) | lichtperceptie |
| 5 | geen lichtperceptie | |
3. Toetsing aan de definitie van handicap
Niet elke visuele problematiek is voldoende ernstig om erkend te worden als persoon met een handicap bij het VAPH. De persoon moet beantwoorden aan de definitie handicap waarbij de ernst, onbehandelbaarheid en langdurigheid aangetoond moeten zijn.
Ernst van de beperkingen en participatieproblemen
Voor het bepalen van de ernst wordt gekeken naar het functioneren met beide ogen en met optimale correctie. Om de ernst van de visuele problematiek te bepalen wordt rekening gehouden met de volgende elementen: gezichtsscherpte van ver met optimale correctie aan het beste oog, gezichtsveldproblemen, contrastgevoeligheid…
Personen die voldoen aan onderstaande grenswaarden behoren meestal tot de doelgroep van het VAPH:
- Een visus of gezichtsscherpte van ver met optimale correctie gelijk aan of minder dan 3/10 aan het beste oog.
- Een gezichtsveld rond het centrale fixatiepunt van 10° of minder
Grensgevallen kunnen ter discussie staan. Vooral indien er ernstige gezichtsveldbeperkingen zijn, al dan niet in combinatie met aspecten die de visuele functie negatief beïnvloeden (vb. verminderde contrastgevoeligheid, fotofobie…), kan er sprake zijn van ernstige participatieproblemen. De mening van een specialist ter zake (bv. een arts van een centrum voor visuele revalidatie of een lowvisioncentrum) en de ernst van de beperkingen en participatieproblemen zijn daarbij doorslaggevend.
Het VAPH zal steeds de ernst van de beperkingen op de verschillende levensdomeinen (bv. verplaatsingen, persoonlijke verzorging, huishoudelijke taken, administratie ...) en de impact hiervan op de maatschappelijke participatie beoordelen.
Onbehandelbaarheid en langdurigheid
Een visuele stoornis kan tijdelijk zijn en in sommige gevallen verbeteren of behandeld worden. Enkel indien er geen verbetering meer verwacht wordt en indien de visuele revalidatie geen meerwaarde kan bieden, kan er gesteld worden dat de problematiek uitbehandeld is.
4. Gegevens Helios
Datum diagnosestelling
De datum die u moet weergeven, is de datum van de eerste diagnosestelling. Als u die datum niet kent, dan kunt u de datum van het meest recente medische verslag weergeven waarin de diagnosestelling wordt bevestigd.
Toelichting stoornis
In dit tekstveld moet u aangeven hoe ernstig de visuele beperking is. Daarbij is het noodzakelijk om te vermelden welke problemen de persoon ervaart in zijn dagelijks functioneren ten gevolge van zijn problematiek. Bij gezichtsvelddefecten moet u een recent gezichtsveldonderzoek aan het verslag toevoegen.
Datum testing
Datum waarop de laatste oogmeting plaatsvond.
Multidisciplinair
Het onderzoek naar visuele beperkingen wordt uitgevoerd door een multidisciplinair team. Het team kan flexibel samengesteld worden, afhankelijk van leeftijd, de problematiek die zich aandient en de doelstellingen inzake integratie. Richtinggevend is daarbij de revalidatieovereenkomst (RIZIV). Men adviseert dat volgende disciplines daarbij betrokken zijn: oogarts, erkend voor de revalidatie van visueel gehandicapten (erkenningscategorie ‘K‘), psychologen/orthopedagogen (eventueel neuropsychologen), sociaal assistent, orthoptisten en lowvisionergotherapeut. In Helios moet u aangeven welke disciplines bij de diagnose betrokken waren alsook hun namen.
Restvisus links
In dit tekstveld moet de restvisus links van ver en met optimale correctie beschreven worden. Indien er ernstige leesproblemen zijn, kan het nuttig zijn gegevens over leesvisus, de leesafstand, de noodzakelijke vergroting en contrastgevoeligheid te vermelden.
Restvisus rechts
In dit tekstveld moet de restvisus rechts van ver en met optimale correctie beschreven worden. Indien er ernstige leesproblemen zijn, kan het nuttig zijn gegevens over leesvisus, de leesafstand, de noodzakelijke vergroting en contrastgevoeligheid te vermelden.
Weergave van gezichtsveldproblemen, vernauwingen ...
- Bij gezichtsveldproblemen moet u steeds een recent gezichtsveldonderzoek als bijlage bij module A toevoegen, bijvoorbeeld Goldmann-perimetrie, Esterman en/of automatische gezichtsveldmeting voor het centrale gezichtsveld.
- Daarnaast moet u deze resultaten verwerken in deze module. Daarbij is het noodzakelijk om de grootte van het gezichtsveld te beschrijven met een vermelding van de concrete inperking van het gezichtsveld per oog.
CVI (cerebrale visuele inperking)
Als er sprake is van een CVI moet u bijkomend het integraal diagnostisch verslag, opgesteld door een centrum dat ervaring heeft met het multidisciplinair stellen van de diagnose CVI, toevoegen als verplichte bijlage. Daarnaast moet u de relevante bevindingen uit dit verslag verwerken in module A.
Behandelingen
Om te staven dat het gaat om een langdurige en belangrijke beperking is het belangrijk dat wordt aangegeven of er al behandelingen of visuele revalidatie hebben plaatsgevonden en welke behandelingen er in de toekomst nog gepland worden. Als u enige informatie hebt over de prognose, dan moet u die vermelden. Daarbij is het belangrijk om aan te geven wat de verwachtingen zijn zowel op korte als op lange termijn. Als het moeilijk is om die inschatting te maken, dan moet u dat zo vermelden in het tekstvak.